شرایط بطلان ازدواج – نکاح به زبان ساده

1. تعریف اصطلاحات حقوقی مرتبط با موضوع بطلان ازدواج – نکاح

 بطلان نکاح: بطلان نکاح به معنای غیرمعتبر و بی‌اثر بودن عقد ازدواج است. به عبارت دیگر، نکاح باطل هیچ‌گونه اثر حقوقی ندارد و از همان ابتدا به‌عنوان عقدی غیرقانونی شناخته می‌شود. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی چون وجود شرایط خاص و مغایرت با قوانین و مقررات مربوطه ایجاد شود.

 نکاح باطل: نکاح باطل در واقع نکاحی است که از ابتدا با اشکالات جدی مواجه بوده و هیچ‌گونه اثر قانونی ندارد. این نوع عقد ازدواج نمی‌تواند آثار قانونی مانند روابط زوجیتی، مهر، ارث و سایر حقوق را ایجاد کند.

 دلایل بطلان نکاح: بطلان نکاح ممکن است به دلایل مختلفی چون عدم رعایت شرایط قانونی برای صحت نکاح، مانند عدم وجود شرایط ضروری برای عقد ازدواج (مثل آگاهی نداشتن یکی از طرفین از عیوب طرف دیگر، عدم اجازه ولی در صورت لزوم، وجود موانع شرعی و قانونی) ایجاد شود.

2. توضیح بطلان ازدواج (نکاح) با ذکر یک مثال

فرض کنید فردی به نام «محمد» با دختری به نام «زهرا» ازدواج کرده است. بعد از مدتی، مشخص می‌شود که محمد در هنگام عقد، از وجود بیماری مزمن و لاعلاج زهرا آگاه نبوده و این بیماری به‌گونه‌ای است که ادامه زندگی مشترک برای او غیرممکن می‌کند. اگر محمد بتواند ثابت کند که عقد ازدواج به‌دلیل عدم آگاهی از این عیب و بیماری به‌درستی انجام نشده است، می‌تواند درخواست بطلان نکاح را به دادگاه ارائه دهد.

در این صورت، دادگاه با بررسی دلایل و مدارک موجود، اگر به این نتیجه برسد که عقد نکاح به دلایل خاصی از ابتدا باطل بوده است (مانند نداشتن شرایط ضروری)، حکم به بطلان نکاح صادر خواهد کرد.

3. بررسی شرایط بطلان و ابطال نکاح (ازدواج)

برای ثبت دادخواست بطلان نکاح، فرد باید شرایط خاصی را رعایت کند:

1. وجود مانع قانونی یا شرعی: عقد نکاح در صورتی باطل می‌شود که به‌طور جدی با قوانین شرعی یا مدنی مغایرت داشته باشد. به‌عنوان مثال، ازدواج با محارم، ازدواج در شرایطی که یکی از طرفین محجور باشد، ازدواج بدون ولی در مواردی که نیاز به ولی است و یا ازدواج با کسی که در حال عقد فرد دیگری است.
2. عدم رعایت شرایط صحت نکاح: در صورتی که یکی از شرایط صحت عقد نکاح مانند رضایت طرفین، شرایط سنی، یا شرایط روانی افراد به‌درستی رعایت نشده باشد، می‌توان درخواست بطلان نکاح را ثبت کرد.
3. اثبات مغایرت با شرایط قانونی: برای بطلان نکاح، فرد باید بتواند ثابت کند که عقد ازدواج به دلیل عدم رعایت یکی از شرایط قانونی یا وجود مانع جدی باطل بوده است. به‌عنوان مثال، اگر یکی از طرفین از بیماری‌های لاعلاج خود آگاه نبوده و این موضوع به‌طور موثر بر ازدواج تأثیر گذاشته باشد، ممکن است بطلان نکاح درخواست شود.

ادله اثبات دعوی حقوقی برای اعلان بطلان نکاح 

1. گواهی‌های پزشکی: در صورتی که بطلان نکاح به دلیل عیوب جسمی یا بیماری‌های لاعلاج باشد، گواهی‌های پزشکی معتبر می‌تواند یکی از ادله‌های مهم برای اثبات دعوی بطلان نکاح باشد.
2. شهادت شهود: در برخی موارد، شهود می‌توانند به دادگاه شهادت دهند که عقد نکاح به دلایل خاص مانند عدم رضایت طرفین یا عدم رعایت شرایط قانونی به‌درستی انجام نشده است.
3. اظهارات طرفین: اظهارات فرد خواهان در دادگاه می‌تواند به اثبات بطلان نکاح کمک کند. برای مثال، اگر فرد خواهان بتواند ثابت کند که شرایط قانونی عقد ازدواج رعایت نشده است، این امر می‌تواند به‌عنوان دلیل برای بطلان نکاح مورد استفاده قرار گیرد.

قدم به قدم ثبت دادخواست اعلام بطلان ازدواج – نکاح

• مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی به همراه مدارک فوق الذکر.
  • در صورت نیاز ثبت نام در سامانه ثنا.
  • فایل دانلود شده را از طریق شبکه های مجازی “مانند ایتا، روبیکا، سروش، آی گپ”  به شماره دفتر خدمات قضایی مربوطه ارسال نمایید و منتظر فرا رسیدن نوبت خود باشید.
  • ثبت شکایت  و اخذ پرینت شکایت   ثبت شده.
  • منتظر دریافت پیامک مبنی به “ثبت شکایت به شماره 140352555542552525” باشید.
  • پیامک دوم مبنی بر “ارجاع پرونده به شماره 14025114658412156 به شعبه دادگاه” برای شما ارسال خواهد شد.

  • پیامک سوم مبنی بر  “ابلاغیه به شماره 1403587855131586 در سامانه ابلاغ قرار گرفت” را شما ارسال خواهد شد. با دریافت پیامک مزبور به سامانه ثنا مراجعه و ابلاغیه را مشاهده نمایید.

جدول دانلود فایل های مرتبط

نکته ای که لازم است مورد توجه قرار گیرد، آن است که برای ورود به سایت عدل ایران، لازم است از مرورگر های معرفی شده توسط قوه قضاییه ، از جمله مرورگر کروم، استفاده شده و همچنین، مرورگر دستگاه فرد، به روزرسانی شده باشد تا با پیغام خطای ورود، مواجه نشود. 

مواد قانونی مرتبط با بطلان ازدواج – نکاح

1. عدم رعایت شرایط اساسی عقد نکاح:

عقد نکاح نیز مانند تمامی عقود شرایطی دارد که رعایت آن ها موجب صحت عقد نکاح می شود. قانونگذار در مواد ۱۰۶۲ تا ۱۰۷۰ قانون مدنی به بیان شرایط صحّت نکاح پرداخته است.

• برای صحت عقد نکاح نیاز است که یک پیشنهاد (ایجاب) و یک قبول وجود داشته باشد و به الفاظی باشد که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج بنماید. که این امر از طریق خواندن خطبه عقد محقق می شود. (ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی)
• اگر انگیزه اصلی از نکاح، نامشروع باشد، مثل فرار از خدمت سربازی یا ترک تابعیت، و قصد واقعی زناشویی وجود نداشته باشد، نکاح باطل است.
• زن و شوهر باید به نحوی تعیین گردند که برای هیچ یک از طرفین شبهه وجود نداشته باشد. اشتباه در هویت جسمی، یعنی آنکه شخص دیگری به جای شخص مورد نظر طرف عقد واقع شده باشد، مانع توافق بوده و موجب بطلان عقد می گردد.
• تعلیق در عقد موجب بطلان است، مانند اینکه بیان شود اگر امری محقق شود شما زن من هستید.
• اگر عقد نکاح به اجبار واقع شود و رضایتی وجود نداشته باشد، نکاح باطل است.
• عدم تعیین مهر و مدت در نکاح موقت، موجب بطلان عقد است.
• وجود موانع قانونی برای نکاح
• در مواد ۱۰۴۵ تا ۱۰۶۱ قانون مدنی به موانع نکاح پرداخته شده است.
• طبق ماده ۱۰۴۵ قانون مدنی نکاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر قدر بالا برود، نکاح با اولاد هر قدر که پایین برود، نکاح با برادر و خواهر و اولاد آن ها تا هر قدر که پایین برود، نکاح با عمات و خالات خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات، ممنوع است. خویشانی که نکاح با آن ها به علت رابط ممنوع است، محارم نامیده می شوند.
• ماده ۱۰۴۶ قانون مدنی در خصوص قرابت رضاعی است و مقرر می دارد قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح با وجود شرایطی در حکم قرابت نسبی است. (قرابت رضاعی بدین معناست که اگر کودک با شرایط مشخص از زنی غیر از مادر خود شیر بخورد، رابطه محرمیت بین کودک و آن زن شکل خواهد گرفت)
• ماده ۱۰۴۷ قانون مدنی مقرر می دارد؛ نکاح بین اشخاص ذیل ممنوع دائمی است:  بین مرد و مادر و جدات زن او از هر درجه که باشد اعم از نسبی و رضاعی، بین مرد و زنی که سابقاً زن پدر و یا زن یکی از اجداد یا زن پسر یا زن یک از احفاد او بوده است هر چند قرابت رضاعی باشد، بین مرد با اناث از اولاد زن از هر درجه که باشد ولو رضاعی، مشروط بر اینکه بین زن و شوهر زناشویی واقع شده باشد.
• ماده ۱۰۴۸ به جمع بین دو خواهر پرداخته است. جمع بین دو خواهر به صورت هم زمان ممنوع است خواه ازدواج دائم باشد خواه موقت. این منع در زمانی که زن در عده طلاق رجعی به سر می برد نیز وجود دارد.
• ماده ۱۰۴۹ قانون مدنی: هیچ کس نمی تواند دختر برادر زن یا دختر خواهر زن خود را بگیرد مگر با اجازه ی زن خود.
• ماده ۱۰۵۰ در خصوص حرمت و بطلان نکاح با زن شوهردار یا زنی که در عده طلاق یا در عده وفات است.
• ماده ۱۰۵۲ بیان می دارد که نکاح مجدد مرد با زنی که با لعان از یکدیگر جدا شده اند باطل است.
• ماده ۱۰۵۳ مقرر داشته است: “عقد در حال احرام باطل است و با علم به حرمت موجب حرمت ابدی است”.
• ماده ۱۰۵۴ در خصوص زنای با زن شوهر دار مقرر می دارد که زنای با زن شوهردار یا زنی که در عده رجعیه است موجب حرمت ابدی است.
• ماده ۱۰۵۵ بیان می دارد که نکاح با زنی که سابقاً شوهردار بوده و مرد در حالی که شوهردار بوده یا در عده رجعیه بوده، با وی زنا کرده باشد، باعث حرمت ابدی بینشان می گردد.
• ماده ۱۰۵۶: اگر کسی با پسری عمل شنیع کند نمی تواند مادر یا خواهر یا دختر او را تزویج کند.
• ماده ۱۰۵۷: زنی که سه مرتبه متوالی زوجه ی یک نفر بوده و مطلقه شده بر آن مرد حرام می شود.
• ماده ۱۰۵۸ در خصوص حرام موبد شدن پس از ۹ طلاق است.
• ماده ۱۰۵۹ مقرر می دارد نکاح زن مسلمان با مرد غیر مسلمان جایز نیست. اگر شوهر در زمان نکاح از اسلام خارج شود نکاح خود به خود منفسخ می شود.
• ماده ۱۰۶۰: نکاح زن ایرانی با تبعه ی خارجی در مواردی هم که مانع قانونی ندارد موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است.
• ماده ۱۰۶۱ بیان کننده اختیار دولت در منع ازدواج مستخدمین و مأمورین رسمی و محصلین دولتی با زنی است که تبعه خارج باشد. البته لازم به ذکر است که تخلف از این ماده به صحّت عقد لطمه­ای نمی زند بلکه متخلف را از ادامه خدمت در نهاد دولتی مربوطه منع می نماید. 
• استیفاء عدد نیز از موانع نکاح به شمار می رود. یعنی اگر مردی ۴ زن دائم داشته باشد دیگر نمی تواند زن پنجمی را به عقد دائم بگیرد و موجب بطلان نکاح مجدد است.

۲.  شرط مبطل ضمن عقد نکاح:

بر اساس ماده ۲۳۳ قانون مدنی شرط خلاف مقتضای عقد باطل و موجب بطلان عقد است. پس اگر ضمن عقد نکاح شرطی قید شود که خلاف مقتضای عقد باشد، موجب بطلان عقد است.

نکات کلیدی مرتبط با بطلان ازدواج

اهمیت رضایت طرفین: رضایت طرفین برای صحت عقد ازدواج ضروری است. اگر یکی از طرفین به دلیل فشار یا اجبار به عقد نکاح تن داده باشد، این عقد ممکن است باطل شناخته شود.

 حق بر درخواست بطلان نکاح: هر یک از طرفین ازدواج می‌توانند در صورت عدم رعایت شرایط قانونی، درخواست بطلان نکاح را به دادگاه ارائه دهند.

 آثار بطلان نکاح: در صورتی که نکاح باطل شود، آثار آن از ابتدا منتفی می‌شود. این به‌معنای این است که هیچ‌گونه اثر حقوقی از جمله مهر، ارث، و روابط زناشویی میان طرفین ایجاد نمی‌شود.